2025 Güncel Hukuki Değerlendirme ve Yargı Uygulamaları
Giriş: Ceza Hukuku Perspektifinden Uyuşturucu ile Mücadele
Uyuşturucu ve uyarıcı maddelerle mücadele, yalnızca sağlık politikalarının değil, aynı zamanda ceza hukuku sisteminin de önemli bir parçasıdır. Bu mücadelede cezalandırma ve rehabilitasyon arasındaki hassas dengeyi sağlamak, bireyin topluma kazandırılması açısından temel bir amaçtır.
Bu bağlamda, Türk Ceza Kanunu’nun 191. maddesi uyarınca “kullanmak amacıyla uyuşturucu veya uyarıcı madde bulundurma” suçu; sadece cezai yaptırımı olan bir fiil olarak değil, aynı zamanda tedavi, denetim ve toplumsal iyileşmeyi hedefleyen bir düzenleme olarak karşımıza çıkar.
TCK 191 Nedir? Kullanmak İçin Uyuşturucu Madde Bulundurma Suçunun Unsurları
Suçun Tanımı
TCK m.191’e göre suç teşkil eden fiiller şunlardır:
Kişisel kullanım amacıyla uyuşturucu veya uyarıcı madde satın alma,
Bu maddeleri kabul etme veya bulundurma,
Kullanma fiilinin gerçekleşmesi.
Cezai Yaptırım
Kanuna göre bu fiili işleyen kişi hakkında 2 yıldan 5 yıla kadar hapis cezası öngörülür. Ancak suçun ilk kez işlenmesi durumunda cezanın infazı, denetimli serbestlik, tedavi ve HAGB (hükmün açıklanmasının geri bırakılması) gibi alternatif tedbirlerle ertelenebilir.
TCK 188 ve TCK 191 Arasındaki Temel Fark: Ticaret mi Kullanım mı?
Uyuşturucu suçlarında en önemli ayrım, kendi ihtiyacı için kullanan birey ile uyuşturucu ticareti yapan kişi arasında yapılmalıdır. Çünkü:
TCK 188: Uyuşturucu ticareti, satma, temin etme, nakletme fiillerini kapsar.
TCK 191: Yalnızca kişisel kullanım amacıyla bulundurma ve kullanma eylemlerini içerir.
Suç Vasfının Belirlenmesinde Dikkate Alınan Kriterler:
Mahkemeler aşağıdaki verileri birlikte değerlendirerek suç vasfını belirler:
Ele geçirilen maddenin miktarı ve ambalajlanma biçimi
Sanığın ifadesi ve kullanım geçmişi
Üçüncü kişilere yönelik satış şüphesini doğuracak deliller
Dijital materyaller (mesajlar, aramalar, sosyal medya içerikleri)
Maddenin tek parça mı, yoksa parçalanmış halde mi bulunduğu
Bu unsurlar ışığında şüpheden sanık yararlanır ilkesi gereği, ticaret kastı net olarak ispatlanamıyorsa TCK 191 kapsamında değerlendirme yapılır.
Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (HAGB): CMK 231 Uygulaması
HAGB Nedir?
CMK m.231'e göre HAGB, mahkeme tarafından verilen hükmün belirli koşullarla 5 yıl süreyle açıklanmaması anlamına gelir. Sanık bu süre içinde suç işlemez ve yükümlülüklere uyarsa, hüküm hiç verilmemiş sayılır ve adli sicile işlenmez.
TCK 191 ile HAGB’nin İlişkisi
Uyuşturucu madde kullanımında ilk kez suç işleyen kişilere, TCK 191/5-6. fıkraları uyarınca HAGB ve tedavi/denetim önlemleri uygulanabilir. Amaç cezaevine göndermek değil, bireyi madde bağımlılığından kurtarıp topluma yeniden kazandırmaktır.
HAGB Koşulları Nelerdir?
Bir kişiye HAGB uygulanabilmesi için;
Daha önce kasıtlı bir suçtan mahkûm olmamış olması gerekir.
Suçun, yalnızca kişisel kullanım amaçlı olması gereklidir.
Mahkeme, sanığın yeniden suç işlemeyeceği kanaatine varmalıdır.
4. Sanık, zarar varsa tazmin etmeyi veya üzerine düşen yükümlülükleri kabul etmelidir.
TCK 191’de Denetimli Serbestlik ve Tedavi Yükümlülüğü
TCK 191/3’e göre HAGB kararı ile birlikte sanık hakkında 1 yıl süreyle denetimli serbestlik kararı verilir. Bu süreçte şu yükümlülükler getirilebilir:
Uyuşturucu bağımlılığı tedavi merkezine yönlendirme
Sağlık taraması ve kontrol zorunluluğu
Eğitim, danışmanlık ve sosyal destek programlarına katılım
Uyuşturucu testi uygulanması
Sanık, bu yükümlülüklere uymazsa HAGB iptal edilir ve daha önce verilmiş hüküm açıklanarak ceza infaz edilir.
Yargı Kararlarında HAGB ve Suç Vasfı Uygulaması
Örnek Karar İncelemesi:
Birçok yargı kararında; savcılık makamı sanık hakkında TCK 188 (ticaret suçu) yönünden iddianame düzenlemiş olsa da, şu gerekçelerle mahkemeler suçu TCK 191 kapsamında değerlendirmiştir:
Sanığın uzun süredir kullanıcı olması
Satış kastına ilişkin delil olmaması
Maddenin tek parça halinde ele geçirilmesi
Sanığın ticaretle bağlantısını gösteren iletişim kayıtlarının bulunmaması
Yargı, bu kriterlere dayanarak HAGB kararı vermekte, bu sayede hem bireyin rehabilitasyonuna hem de toplumsal barışa katkı sağlanmaktadır.
HAGB’nin Ceza Politikası Açısından Önemi
HAGB, özellikle ilk kez suç işlemiş bireylerin topluma yeniden kazandırılması açısından büyük önem taşır. Bu sistem;
Ceza infaz kurumlarının yükünü azaltır
Toplumla yeniden entegrasyonu kolaylaştırır
Sabıka kaydı oluşmadan iyileşme şansı verir
İkinci bir şans sunar
Uyuşturucu suçlarında, HAGB ve denetimli serbestlik birlikte uygulandığında cezanın onarıcı ve önleyici işlevi çok daha etkili hale gelir.
Sık Sorulan Sorular (SSS)
TCK 191 kapsamında uyuşturucu kullanan kişi hapis cezası alır mı?
→ Evet, teorik olarak 2 ila 5 yıl hapis cezası öngörülür. Ancak ilk suç olması halinde genellikle denetimli serbestlik ve HAGB uygulanır.
HAGB sabıka kaydına işler mi?
→ Hayır, adli sicil kaydında yer almaz. Yalnızca yargı sistemine özel kayıt sisteminde görünür.
Denetimli serbestlik süresince yükümlülük ihlali olursa ne olur?
→ Mahkeme hükmü açıklar ve ceza infaz edilir.
Sonuç ve Değerlendirme
TCK 191 ve HAGB uygulaması, ceza hukukunun yalnızca cezalandırıcı değil, aynı zamanda iyileştirici ve toplumsal dönüşümü hedefleyen yüzünü ortaya koymaktadır. Uyuşturucu kullanan bireylerin, yasal düzenlemeler ve yargı uygulamaları yoluyla rehabilite edilmesi, hem birey hem toplum açısından kalıcı çözümler doğurmaktadır.
Bu kapsamda savunma makamı, failin lehine olan hükümlerin ve usuli güvencelerin eksiksiz uygulanması için dikkatli olmalı; mahkemeler de suç vasfını tespit ederken, ticaret kastına ilişkin net delil bulunmadıkça şüpheden sanık yararlanır ilkesini göz ardı etmemelidir.
